Na początek dodam swój referat na temat wulkanizmu w Polsce, który napisałam jakiś czas temu. Myślę, że to bardzo ciekawy temat , niewiele osób kojarzy naszą ojczyznę ze zjawiskami wulkanicznymi , a tymczasem historia geologiczna naszego kraju skrywa niespodzianki;) Życzę miłej lektury!:>
Wulkanizm
towarzyszy ewolucji powierzchni ziemi od początków jej powstania , a
efekty wielkich wylewów lawy są widoczne
w krajobrazie nawet po upływie ponad 100 mln. lat! Na obszarze Polski zjawiska
wulkaniczne obecnie nie występują ale zachodziły one w paleozoiku i
trzeciorzędzie. Pozostałością po nich są liczne skały pochodzenia wulkanicznego
oraz formy związane z degradacją pierwotnej rzeźby wulkanicznej (Piotr Migoń)
Wulkanizm odgrywa
ważną rolę w kształtowaniu rzeźby ziemi. W wyniku procesów wulkanicznych na
powierzchnie ziemi wydostają się wielkie ilości materiału pochodzącego z litosfery
i górnego płaszcza. Materiał ten ,który jest bardzo zróżnicowany pod względem
wielkości poszczególnych frakcji, składu mineralogicznego oraz chemicznego
bierze udział w tworzeniu nowych form wulkanicznych widocznych w rzeźbie terenu
(wulkany tarczowe, stratowulkany , kopuły lawowe, stożki żużlowe, pokrywy
lawowe, neki wulkaniczne). Procesy wulkaniczne mogą doprowadzić też do
degradacji i przekształcenia istniejących już form.
Jak już powyżej
napisałam procesy wulkaniczne zachodziły na terenach Polski w paleozoiku i
trzeciorzędzie. Chciałabym teraz krótko przybliżyć „ geologiczną historię ”
wulkanizmu w Polsce. Już w eokambrze zachodziły procesy wulkaniczne , które
zaznaczyły swój wpływ na terenach Polski-śladami ich działalności są skały
wylewne i piroklastyczne. Tereny te zostały następnie zalane wodą w związku z
postępującą transgresją morską na terenie niemalże całej Polski. W kambrze środkowym morze powoli zaczęło się kurczyć,
co poprzedzało wyraźną regresję w kambrze górnym. Regresja ta miała związek z
fazą ruchów górotwórczych. Przejawy fałdowania, nazywane fazą Sandomierską to
wczesny epizod orogenezy kaledońskiej, nazywany faza Sardyńską. Z epizodem tym
można wiązać silne przejawy wulkanizmu podmorskiego , które w Sudetach wyrażają
się grubą serią spilitów opisywanych jako zieleńce. W sylurze (w czasie fazy
krakowskiej-pierwszej fazy orogenezy kaledońskiej) ponownie wystąpiła
działalność wulkaniczna, której rezultatem były podmorskie wylewy law
diabazowych. Z zachodzącą w czasie karbonu orogenezą waryscyjską wiążą się
również zjawiska plutoniczne i wulkaniczne zachodzące w tamtym okresie.
Karbońskie skały wylewne znane są min. z regionu Krakowa , a utwory
piroklastyczne (tufy i tufity) były notowane w Górach Świętokrzyskich i na
Górnym Śląsku. Duże intruzje granitowe utworzyły się w górnym karbonie w
Sudetach i w Tatrach. W dolnym permie w rejonie Śląsko-krakowskim , a także w
Sudetach czynne były wulkany. Z ich law utworzyły się porfiry i melafiry, a z
popiołów i pyłów- grube pokłady tufów i tufitów. We wschodniej części zagłębia
górnośląskiego znane jest unikatowe stanowisko trawertynu, który genetycznie
może wiązać się z wodami termalnymi towarzyszącymi ogniskom magmowym. Kolejne
przejawy wulkanizmu są notowane dopiero w trzeciorzędzie-szczególnie w
neogenie, chociaż obecność licznych wkładek tufitów w utworach fliszowych, w
Karpatach zewnętrznych świadczy o czynnej działalności wulkanicznej w
paleogenie (centra jej jednak nie zostały zlokalizowane).W neogenie działalność
wulkaniczna przejawiała się głównie w Sudetach i na ich przedpolu, w strefach
dyslokacji związanych z młodoalpejską tektoniką blokową. W wielu miejscach
powstały w tym czasie bazaltowe pokrywy lawowe i stożki .Niektóre z nich
zachowały się do dziś. Wulkany czynne były także w Karpatach. ślady ich
występowania widoczne są w północnym obrzeżu Pienińskiego pasa skałkowego, w
okolicach Czorsztyna, Krościenka Jaworek jako żyły andezytowi ,a lokalnie też
bazalty. Z tą strefą działalności wulkanicznej wiążą się czynne do dziś mofety
warunkujące powstawanie wód mineralnych typu szczawy.
Na ziemiach
polskich pozostałości procesów wulkanicznych występują w Pieninach, Beskidzie
Śląskim, na wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej, Górach Świętokrzyskich oraz
najliczniej na Dolnym Śląsku. Na zachód od Wrocławia -okolice Żytawy,
Zgorzelca, ku wschodowi (okolice Lwówka, Jeleniej Góry , Jawora , Wlenia ,
Złotoryi, Strzegomia, Niemczy, Lądka), a następnie na obszarze Górnego Śląska
po rejon Leśnicy na wschód od Opola znajdują się liczne odsłonięcia skał
bazaltowych wieku trzeciorzędowego. Przebijają one starsze formacje skalne,
ukazując się na powierzchni w postaci kilkunastometrowych do półkilometrowych
odsłonięć. Niekiedy zachowane są potoki i pokrywy lawowe (np. koło Lubania i
Jawora). Bazalty Dolnośląskie są na ogół zwięzłymi, odpornymi na wietrznie,
mało ścieralnymi skałami co wpływa na to, iż są intensywnie eksploatowane i
większość bazaltowych pagórków odsłonięta jest przez kamieniołomy).Bazalty
dolnośląskie tworzą najczęściej pionowe kominy wulkaniczne z rozszerzonymi
lejowato wylotami (powstałe głównie w neogenie), wyraźnie widocznymi w
krajobrazie jako pionowe neki (100-150 m ponad otaczający teren). Przykładami
są :Ostrzyca, Wilcza Góra, Grodziec . W okolicach Wałbrzycha i Kamiennej
Góry można spotkać relikty wulkanizmu młodo paleozoicznego. Przeważały tu
erupcje law kwaśnych, o dużej zawartości krzemionki dlatego tworzyły się tu
głównie kopuły lawowe, zbudowane z ryolitów. Charakteryzują się one dużą
wysokością względną i stromymi stokami np. Chełmiec (834 m n.p.m) czy
góry Krucze ,które powstały z połączenia sąsiadujących ze sobą kopuł lawowych.
Imponujące przetrwanie form wulkanicznych w mało zmienionej postaci przez ponad
250 mln. lat miało zapewne związek z przykryciem ich przez młodsze osady i
„zakonserwowaniem” przez nie starszej rzeźby. W Sudetach charakterystyczną
cechą skał bazaltowych jest występowanie struktur poduszkowych, które powstają
poprzez kontakt gorącej lawy z chłodniejszą wodą. Struktury te można spotkać
np. w okolicach Wlenia (kambryjskie bazalty,
powstałe w wyniku wylewu zasadowej lawy) .
Na obszarze
Pienin zaznaczyła się działalność wulkaniczna wieku trzeciorzędowego , w
postaci skał andezytowych . Występują one w północnym obrzeżeniu malowniczego
pasa skałek wapiennych w okolicach Czorsztyna, Krościenka i Szczawnicy. Andezyty
ciągną się pasem długości 20 km od góry Wżar aż po Jarmutę , na południowy
wschód od Szczawnicy. Licznie występujące na tym terenie żyły andezytowi mają
rozmaity charakter. Częściowo są to zgodne żyły pokładowe (sille), niezgodne
dajki oraz wystąpienia andezytu, wykorzystujące linie tektonicznych nasunięć W
zetknięciu ze skałami osadowymi andezyt przeobrażał je, ulegały one
przekrystalizowaniu lub skrzemionkowaniu, również i barwa skały osadowej w
miejscach zetknięcia z andezytem wykazuje nieraz widoczną zmianę. W górze Wżar
postał kamieniołom, gdzie eksploatowano andezyty-można tam teraz podziwiać te
skały magmowe .
Działalność
wulkaniczna zaznaczyła się też w okolicach Krakowa. Występują tam porfiry,
melafiry i diabazy powstałe w paleozoik wydobywane w licznych dość licznych
kamieniołomach.
Działalność
wulkaniczna zaznaczyła się również na terenie gór Świętokrzyskich, gdzie skały
wulkaniczne stwierdzono w postaci nieznacznych powierzchniowych odsłonięć lub w
wierceniach.
Chociaż w
dzisiejszej rzeźbie północno-wschodniej Polski nie ma widocznych pozostałości
procesów wulkanicznych to jednak niejednokrotnie natrafiono na różnych
głębokościach na staro paleozoiczne skały wylewne świadczące o działalności
wulkanicznej na tych obszarach.
Obecnie na
terenach Polski nie występują zjawiska wulkaniczne, jednakże działalność
wulkanów w przeszłości geologicznej jest widoczna w dzisiejszej rzeźbie i
budowie geologicznej niektórych regionów Polski.
Do napisania tej pracy korzystałam z:
Migoń Piotr, Geomorfologia, wydanie pierwsze ,Warszawa , wydawnictwo naukowe PWN , 2013
Starkel Lech, Geografia Polski środowisko przyrodnicze,
wydanie pierwsze , Warszawa, wydawnictwo naukowe PWN , 1991
Maślankiewicz K., Wulkany i człowiek, Warszawa, WSiP , 1976
http://muzeum.pgi.gov.pl/lekcje_int/wulkany/
http://private.igf.edu.pl/~pwiejacz/l/19wulkanizm.pdf
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz